سالهای اخیر روانشناسان توجه بیشتری به دین برای سلامت روان و درمان بیماری های روانی معطوف داشته اند. آنها معتقدند در ایمان به خدا نیروی خارق العاده ای وجود دارد که نوعی قدرت معنوی به انسان میدد بخشد

و در تحمل سختی های زندگی روزمره او را کمک می کند و از نگرانی و اضطرابی که بسیاری از مردم زمان ما در معرض ابتلا به آن هستند دور می سازد ...

راش، یکی از بنیانگذاران علم روان پزشکی می گوید:

مذهب آنقدر برای پرورش و سلامت روح و روان آدمی اهمیت دارد که هوا برای تنفس ...

ایمان بدون شک مؤثرترین درمان اضطراب است فقدان ایمان خطری است که شکست انسان را در برابر سختی های زندگی هشدار می دهد.

همانطور که امواج خروشان و غلتان اقیانوس نمی تواند آرامش ژرفای آن را برهم بزند و امنیت آن را پریشان کند دگرگونی های سطحی و موقتی زندگی نیز آرامش درونی انسان را که عمیقاً به خداوند ایمان دارد بر هم نمی زند.

یونگ می گوید: من صدها تن را که به من مراجعه کرده اند معالجه و درمان کرده ام اما از میان بیمارانی که در نیمه دوم عمر خود به سر می برند یعنی از 35 سالگی به بعد حتی یک بیمار را ندیدیم که اساساً مشکلش نیاز به یک گرایش دینی از زندگی نباشد. آنها به این دلیل گرفتار بیماری روانی شده بودند که جوهر دین و باورهای دینی را در نیافته بودند لذا با بازگشت به این دیدگاههای دینی به طور کامل درمان شدند.

دعا از منظر روانشناسی

روانشناسان به این حقیقت پی برده اند که نماز (دعا و نیایش) فریاد فطرت طبیعی است و تربیت نسل نمازگزار، یعنی بیدار کردن فطرت ها. خدای متعال در قرآنکریم می فرماید: همانا انسان، حریص آفریده شده است. وقتی شرّی به او رسد، فریاد می کشد و جزع می کند و هرگاه خیر و نعمتی به او رسد، بخل می ورزد مگر نمازگزاران. (معراج آیه 20 – 23).

همه انسانها «هلوع» هستند، هلوع یعنی شدت حرص، یعنی حرصشان و آزمندی هایشان پایان ندارد و هنگامی که در برآوردن خواسته ها با موانع و تجارب ناخوشایند مواجه شوند، زود بی قرار می شوند.(نماز زیباترین روح پرستنده، جلال رفیع، تهران: اطلاعات، 1369)

اگر این انسان در سایه سار نماز و نیایش تربیت شود و از عذاب قیامت ترسان گردد، آن گاه به قرب الهی نزدیک می شود و چون احساس نزدیکی به خداوند بکند، آرام می گیرد. این نیاز به خداپرستی و پناه بردن بهم وجودی بی نهایت کامل، امری فطری است، زیرا انسان اگر در موجودی، کمال فوق العاده ای را ببیند به طور فطری در مقابل او خضوع می کند. این احساس، کاملا فطری است و در مراتب بالای آن، خضوع کردن جز در برابر پروردگار و پناه بردن جز به او، آدمی را اشباع نمی کند و شیوه ارضای این نیاز (ابراز محبت به پروردگار)، خضوع و دعا و نیایش است. (معرفت، شماره 75، ص 115).

دیل کارنگی روانشناس مشهور آمریکایی می نویسد: در آمریکا به طور متوسط در هر 35 دقیقه، یک نفر خودکشی و در هر دو دقیقه، یک نفر دیوانه می شود که اگر این مردم از تسکین خاطر و آرامشی که دین و عبادت به آدمی می بخشد نصیبی داشتند، ممکن بود از اغلب این خودکشی ها و بسیاری از دیوانگی ها جلوگیری شود. (آرامش در پرتو نیایش، رحیم کارگر).

قرآن بسیار زیبا می فرماید: «کسانی که ایمان آوردند، قلب هایشان با یاد خدا آرام می گیرد. آگاه باشید که تنها یاد خدا، آرام بخش دلهاست. رعد آیه 28»

غلبه بر اضطراب:

ملاک برتری انسان بر سایر موجودات، اندیشه و تفکر اوست، و در اندیشه او نگرش او به زندگی، مرگ و جاودانگی نهفته است. نگرش مثبت به زندگی، از امتیازات اندیشه های سالم است و نگرش منفی یا منفی گرایی در بخش عمده ای پیامدهای نا به هنجاری را به دنبال خواهد داشت و گاه، انسان را از مسیر صحیح زندگی به بیراهه های گمراهی می کشاند.

افراد و گروه هایی از محققان در سراسر جهان، درباره تأثیر ایمان به خدا، مذهب و محیط های مذهبی و آداب و رسوم دینی در سلامت روانی افراد، بهداشت روانی جامعه و بهبود بخشی از بیماران روانی و مقاوم کردن افراد در برابر حوادث و وقایع دردناک و ایجاد آرامش، به نتایج مثبت و قابل توجهی دست یافته اند. به رغم اختلاف روش ها، محیطها و موضوعات مورد بررسی، تقریبا تمامی این تحقیقات بر این موضوع اتفاق نظر دارند که در محیط های مذهبی و جوامعی که ایمان مذهبی آنها بیشتر است، میزان اختلالهای روانی بخصوص اضطراب و افسردگی به طور محسوسی، کمتر از میزان آنها در محیطها و جوامع غیر مذهبی است و افراد مذهبی به طور کلی، از سلامت روانی بیشتری نسبت به دیگران برخوردار هستند.(بررسی رابطه تقید به نماز و سطح اضطراب دانش آموزان شهرستان قم، علی احمد پناهی، مؤسسه امام خمینی، گروه روانشناسی ص 89)

نتیجه:

باید توجه داشت که دعا و تضرع به درگاه خداوند، باعث کاهش شدت اضطراب می شود؛ زیرا مؤمن می داند که خداوند فرموده است: مرا بخوانید اجابت می کنم شما را (غافر آیه 60) و (هنگامی که بندگان من، از تو درباره من سؤال می کنند، بگو من نزدیکم و دعای دعا کننده را، به هنگامی که مرا می خواند، پاسخ می گویم. (بقره آیه 186) و به همین دلیل است که دعا و نیایش به درگاه خداوند از شدت اضطراب می کاهد؛ زیرا مؤمن، امیدوار است که خداوند دعایش را مستجاب، مشکلاتش را حل و حاجاتش را برآورده و اندوه و اضطرابش را رفع کند. (قرآن و روانشناسی، محمد عثمان نجاتی، ص 366)

دعا از منظر روانشناسان

اثرات دعا و راز و نیاز با خداوند به قدری در روح و روان انسان چشمگیر است که این موضوع از دید روانشناسان غربی نیز مخفی نمانده است. مقالات فراوان و کتاب هایی که از این روانشناسان به ما رسیده است خود دلیلی بر این مطلب می باشد.

روانشناس معروف دیل کارنگی در مقاله ای در رابطه با این موضوع می نویسد : «امروز جدیدترین علم ها همان چیزهایی را تعلیم می دهد که پیامبران تعلیم می دادند. چرا ؟ به علّت این که پزشکان روحی دریافته اند که دعا و نیایش و نماز و داشتن یک ایمان محکم به دین؛ تشویش، هیجان و ترس را که موجب بیشتر ناخوشی های ماست را برطرف می سازد. ایمان مذهبی به طور قطع عالی ترین وسیله معالجه غم و نگرانی است». از نظر ایشان نیایش به معنی پذیرفتن ضعف و سستی نیست و دعا جای عمل را نمی گیرد و شخص را بی نیاز از آن نمی کند بلکه انسان باید تمامی تلاش خود را بکند و شرایط استجابت دعا را فراهم آورد.

الکسین کارل می گوید: «نیایش و تضرع و طلب استعانت گاهی یک حالت کشف و شهود و آرامش درونی و بدور از محسوسات در انسان به وجود می آورد؛ نیایش پرواز از روح به سوی خدا یا حالت پرستش عاشقانه نسبت به جدایی از اوست که معجزه حیات را آفریده است، و بالاخره نیایش نمودار کوشش انسان است برای ارتباط با آن وجود نامرئی که آفریننده عقل کل، قدرت مطلق و خیر مطلق است. از نظر کارلمی آرامش ناشی از نیایش موجب شکفتگی و انبساط مغزی و باطنی است و کسی که حقیقتاً معتقد به مذهب است هرگز گرفتار امراض عصبی نخواهد شد.» اگر مذهب حقیقت نداشته باشد زندگی بی معنا و پوچ است و بازیچه ای بیش نخواهد بود.

امروزه حتی پزشکان و روانشناسان نیز مبلغین دین شده اند. آنها بیماران را از آن جهت به دین داری تشویق نمی کنند که از آتش جهنــم در آن دنیا رهایی یابند؛ بلکه برای رهایی از آتش جهنم همین دنیا یعنی جهنم زخم معده، آنژین، اختلال عصبی و جنون است که گرویدن به دین را توصیه می نمایند.

حتما شما نیز کسانی را سراغ دارید که پس از آنکه تمام معالجات دیگر در آنان مؤثّر واقع نشد به نیروی دعا و عبادت از بیماری رهایی یافته اند. از راه دعا بشر می کوشد نیروی محدود خود را با متوسل شدن به منبع نامحدود تمام نیروها (خداوند) افزایش دهد. هنگامی که ما دعا می خوانیم خود را به قوّه ی محرّکه ی پایان ناپذیری که تمام کائنات را به هم پیوسته است متصل ومربوط می کنیم. ما دعا می کنیم تا قسمتی از آن نیرو به حوائج ما اختصاص داده شود. به خاطر همین استدعا وتمنا نواقص ما مرتفع شده وبا قدرتی بیشتر و حالی بهتر ازجا بر می خیزیم. هر وقت ما با شور و حرارت خداوند را در دعا و نماز مخاطب می سازیم؛ هم روح و هم جسم خود را به وجهی احسن تغییر می دهیم و غیر ممکن است مرد یا زنی برای یک لحظه به دعا بپردازد و نتیجه ی مثبت و مفیدی از آن نگیرد. »( چهل حدیث به نقل ازآئین زندگی ص186)

این ارتباط عاشقانه و مستمر با خالق هستی در قالب دعا و عبادات، اثرات سازنده و عمیقی در تهذیب نفس، صفای باطن و بهداشت روانی انسان دارد، چنان چه همه ادیان توحیدی بر راز و نیاز با خداوند تأکید فراوان دارند.

در آخر:

قرآن کریم و روایات معصومین(علیهم السلام)، درمان تمام نگرانی ها و اضطراب ها را یاد و ذکر خدا (دعا و نیایش) معرفی می کنند و آرامش را در توجه به خدا عنوان می فرمایند. بر این اساس و نتایج تحقیقات متخصصان، بهترین پناهگاه و امن ترین جایگاه برای غلبه بر اضطراب، روی آوردن به مذهب و دین و در نهایت، دعا و نیایش است.